
بیماری های قارچی ( بخش اول )
بیماری های قارچی در گذشته منحصر به برخی از عفونت های پوستی و زیرپوستی بود، ولی در دهه های اخیر با پیدایش عوامل مستعد کننده، شیوع بیماری های قارچی در انسان و حیوانات افزایش داشته است؛ حیوان خانگی عزیز ما نیز از این گزینه جدا نیست. در این مقاله به بررسی جنبه های مختلف بیماری های قارچی میپردازیم. تاریخچه بیماری ها؛ عامل بیماری، عوامل حدت، سیر بیماری، خصوصیات انتی ژنی، علائم بالینی، تشخیص بیماری، درمان، کنترل و پیشگیری از جمله مواردی هست که به انها خواهیم پرداخت.

خصوصیات عمومی قارچها
قارچها (Fungi) گروهی از موجودات زنده هستند که ویژگیهای خاص و منحصربهفردی دارند. اگرچه در نگاه اول ممکن است شبیه گیاهان به نظر برسند، اما در واقع کاملاً متفاوت از گیاهان و جانوران هستند. در اینجا به بررسی خصوصیات عمومی قارچها به زبان ساده میپردازیم:
1. ساختار سلولی
قارچها از سلولهایی ساخته شدهاند که دیوارهی سلولی دارند. این دیواره از مادهای به نام کیتین تشکیل شده است. کیتین، مادهای مقاوم و محکم است که همچنین در اسکلت خارجی حشرات یافت میشود. این ویژگی آنها را از گیاهان که دیوارهی سلولیشان از سلولز ساخته شده است، متمایز میکند.
2. تغذیه
برخلاف گیاهان که از طریق فتوسنتز غذای خود را تولید میکنند، قارچها هتروتروف هستند. یعنی نمیتوانند خود غذا تولید کنند و باید مواد غذایی را از محیط اطراف خود جذب کنند. آنها به وسیلهی آزاد کردن آنزیمها در محیط خود، مواد آلی را تجزیه کرده و سپس جذب میکنند. به همین دلیل قارچها معمولاً روی مواد مرده، مثل چوبهای پوسیده یا میوههای فاسد، رشد میکنند.
3. ساختار بدنی
قارچها معمولاً از رشتههای باریکی به نام هیف تشکیل شدهاند که شبکهای را به نام میسلیوم ایجاد میکنند. این ساختار باعث میشود قارچها بتوانند به راحتی مواد غذایی را از محیط جذب کنند و رشد کنند. بخشهای بالایی قارچ که ما به عنوان “قارچ” میبینیم، در واقع بخشی از سیستم تولیدمثل آن است.
4. تولید مثل
قارچها به دو روش جنسیتی و غیرجنسیتی تولید مثل میکنند. در روش غیرجنسی، قارچها از طریق تولید هاگهای بسیار کوچک که در هوا پخش میشوند، گسترش پیدا میکنند. هاگها میتوانند در شرایط مناسب به قارچ جدید تبدیل شوند. همچنین برخی قارچها میتوانند از طریق تقسیم یا شکافتن بخشهایی از خود نیز تکثیر شوند.
5. تنوع زیستی
قارچها به طور گسترده در محیطهای مختلفی زندگی میکنند. از جنگلهای مرطوب گرفته تا بیابانهای خشک. آنها میتوانند در شرایط سختی مانند دمای بالا یا پایین نیز زنده بمانند. همچنین، قارچها در محیطهای مختلف به شکلهای گوناگونی مانند کپکها، مخمرها و قارچهای خوراکی دیده میشوند.
6. نقش در طبیعت
قارچها نقش بسیار مهمی در چرخهی طبیعت ایفا میکنند. آنها به تجزیهی مواد آلی، مانند برگهای خشک، چوب و حتی بدن حیوانات مرده کمک میکنند. این فرآیند تجزیه باعث میشود که مواد مغذی به خاک برگردد و گیاهان بتوانند از آن استفاده کنند. به همین دلیل، قارچها را میتوان به عنوان بازیافتکنندگان طبیعی در نظر گرفت.
7. مصارف انسانی
برخی از قارچها به عنوان خوراکی استفاده میشوند، مثل قارچهای صدفی و دکمهای. همچنین قارچهای مخمری نقش مهمی در تولید نان، شراب و آبجو دارند. علاوه بر این، برخی قارچها به دلیل خواص داروییشان مورد استفاده قرار میگیرند. یکی از معروفترین داروهایی که از قارچ به دست میآید، پنیسیلین است که نوعی آنتیبیوتیک محسوب میشود.
8. بیماریزا بودن
برخی قارچها میتوانند عامل بیماری در گیاهان، حیوانات و انسانها باشند. مثلاً قارچهایی مانند کاندیدا میتوانند عفونتهای پوستی و داخلی در انسانها ایجاد کنند. همچنین قارچهای بیماریزا میتوانند محصولات کشاورزی را آلوده کرده و باعث خسارت اقتصادی شوند.

عفونتهای قارچی سطحی و جلدی
عفونتهای قارچی سطحی و جلدی نوعی از عفونتها هستند که پوست، مو و ناخنها را تحت تأثیر قرار میدهند. این عفونتها که اغلب بهصورت خفیف آغاز میشوند، در صورت عدم درمان ممکن است به مشکلات جدیتری تبدیل شوند. آشنایی با علائم، راههای پیشگیری و درمان این عفونتها میتواند به بهبود سریعتر و جلوگیری از انتشار آنها کمک کند.
1. علت عفونتهای قارچی
عفونتهای قارچی معمولاً توسط گروهی از قارچها به نام درماتوفیتها ایجاد میشوند. این قارچها روی پروتئینهای کراتینی که در پوست، مو و ناخنها وجود دارند، رشد میکنند. محیطهای گرم و مرطوب، مانند نواحی بین انگشتان، زیر بغل و کشالهی ران، محل مناسبی برای رشد این قارچها هستند. استفاده از وسایل مشترک یا تماس مستقیم با فرد آلوده نیز میتواند به انتقال این قارچها منجر شود.
2. انواع عفونتهای قارچی سطحی و جلدی
عفونتهای قارچی پوست به انواع مختلفی تقسیم میشوند که برخی از رایجترین آنها عبارتند از:
- کچلی بدن (تینیا corporis): این عفونت قارچی با ضایعات دایرهای یا حلقوی روی پوست بدن ظاهر میشود. معمولاً این ضایعات قرمز و خارشدار هستند و لبههای برجستهای دارند.
- کچلی پا (تینیا pedis): که با نام پای ورزشکاران نیز شناخته میشود. این عفونت معمولاً بین انگشتان پا اتفاق میافتد و با خارش، قرمزی و ترکخوردگی پوست همراه است.
- کچلی سر (تینیا capitis): عفونتی که پوست سر و گاهی موها را درگیر میکند. این نوع عفونت بیشتر در کودکان رایج است و میتواند باعث ریزش مو در نواحی آلوده شود.
- عفونت قارچی ناخن (اونیکومیکوزیس): قارچهایی که روی ناخنها اثر میگذارند و باعث تغییر رنگ، ضخیم شدن و شکنندگی ناخنها میشوند.
- کاندیدیاز پوستی: این عفونت توسط قارچی به نام کاندیدا ایجاد میشود و معمولاً نواحی مرطوب بدن مانند زیر بغل، کشاله ران یا زیر سینهها را تحت تأثیر قرار میدهد.
3. علائم عفونتهای قارچی جلدی
علائم عفونتهای قارچی بسته به نوع قارچ و محل عفونت متفاوت هستند، اما برخی از علائم رایج عبارتند از:
- خارش شدید در ناحیهی آلوده
- قرمزی و التهاب پوست
- خشکی، پوستهپوسته شدن و ترکخوردگی پوست
- ضایعات حلقوی یا لکههای دایرهای با لبههای برجسته
- تغییر رنگ و ضخیم شدن ناخنها
- ریزش مو در ناحیهای از پوست سر
4. راههای پیشگیری
برای جلوگیری از عفونتهای قارچی سطحی و جلدی، رعایت نکات بهداشتی اهمیت زیادی دارد. برخی از توصیههای پیشگیرانه عبارتند از:
- تمیز و خشک نگهداشتن پوست: بعد از حمام یا شنا، بهخصوص در نواحی مرطوب مثل بین انگشتان، بدن خود را بهخوبی خشک کنید.
- پوشیدن لباسهای نخی و سبک: از لباسهایی استفاده کنید که از ایجاد رطوبت در پوست جلوگیری میکنند و اجازه تنفس به پوست میدهند.
- تعویض مرتب جورابها و کفشها: در صورت تعریق پاها، روزانه جورابها را عوض کنید و کفشها را در محیط خشک نگهدارید.
- اجتناب از وسایل مشترک: از استفاده مشترک از وسایلی مانند حوله، لباس و کفش با دیگران خودداری کنید.
- کوتاه نگهداشتن ناخنها: بهداشت ناخنها به جلوگیری از عفونت قارچی کمک میکند.
5. روشهای درمان
درمان عفونتهای قارچی جلدی معمولاً ساده و مؤثر است. بسته به شدت عفونت، پزشک ممکن است یکی از این درمانها را تجویز کند:
- کرمها و پمادهای ضد قارچ: معمولاً اولین خط درمان برای عفونتهای قارچی پوستی، استفاده از داروهای موضعی است که مستقیم روی ناحیه آلوده استفاده میشوند.
- داروهای خوراکی ضد قارچ: در صورتی که عفونت شدید یا گسترده باشد، ممکن است نیاز به مصرف داروهای خوراکی مانند فلوکونازول یا تربینافین باشد.
- مراقبتهای شخصی: در طول درمان، حفظ بهداشت شخصی و جلوگیری از خراشیدن ناحیه آلوده میتواند به بهبود سریعتر کمک کند.
6. زمان مراجعه به پزشک
در صورتی که علائم عفونت قارچی پس از چند روز استفاده از داروهای موضعی بهبود نیافت یا عفونت گسترش پیدا کرد، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت ابتلا به عفونت قارچی ناخن یا عفونتهایی که به سایر بخشهای بدن گسترش یافتهاند، نیاز به درمان تخصصی است.
بیماریهای قارچی در دامپزشکی
بیماریهای قارچی در حیوانات، بهویژه حیوانات خانگی و دامها، یکی از مشکلات رایج و گاهی جدی در دامپزشکی است. این بیماریها، که به دلیل رشد و گسترش قارچها در بدن حیوانات ایجاد میشوند، میتوانند پوست، مو، ناخنها، و حتی اندامهای داخلی را درگیر کنند. آشنایی با این بیماریها، علائم، راههای پیشگیری و درمان آنها به صاحبان حیوانات کمک میکند تا سلامت حیوانات خود را حفظ کنند.
1. علت بیماریهای قارچی در حیوانات
بیماریهای قارچی در حیوانات بهواسطهی انواع مختلف قارچها ایجاد میشوند. رایجترین این قارچها شامل درماتوفیتها (که عامل اصلی کچلی قارچی هستند) و قارچهای مخمری مانند کاندیدا و مالاسزیا است. شرایطی مانند محیطهای مرطوب و گرم، ضعف سیستم ایمنی، سوءتغذیه و تماس با حیوانات آلوده میتواند رشد قارچها را تسهیل کند و باعث عفونت شود.
2. انواع بیماریهای قارچی در حیوانات
بیماریهای قارچی در حیوانات میتوانند به شکلهای مختلفی ظاهر شوند. برخی از رایجترین انواع آن عبارتند از:
- کچلی قارچی (درماتوفیتوز) این عفونت قارچی پوست، مو و ناخنها را تحت تأثیر قرار میدهد. کچلی قارچی بیشتر در گربهها، سگها، و گاوها دیده میشود و میتواند به راحتی از یک حیوان به حیوان دیگر و حتی به انسان منتقل شود. علائم شامل ریزش مو بهصورت دایرهای، خارش، و پوستهپوسته شدن ناحیه آلوده است.
- مالاسزیا این قارچ مخمری بیشتر در گوشها و پوست سگها دیده میشود. علائم شامل التهاب، خارش، بوی نامطبوع و ترشحات چسبناک در گوشها است. مالاسزیا بیشتر در سگهایی که گوشهای بلند و مرطوب دارند، دیده میشود.
- کاندیدیازیس این عفونت بهواسطهی قارچ کاندیدا ایجاد میشود و بیشتر در نواحی مرطوب و چینهای پوستی حیوانات رخ میدهد. کاندیدیازیس میتواند باعث التهاب، قرمزی و خارش شدید در نواحی آلوده شود.
- اسپرژیلوز این بیماری قارچی عمدتاً سیستم تنفسی حیوانات را تحت تأثیر قرار میدهد و ممکن است در سگها و پرندگان دیده شود. اسپرژیلوز در موارد شدید میتواند به عفونتهای ریوی و مشکلات تنفسی جدی منجر شود.
3. علائم بیماریهای قارچی در حیوانات
علائم عفونتهای قارچی بسته به نوع قارچ و محل عفونت متفاوت است. برخی از علائم رایج عبارتند از:
- ریزش مو، بهویژه بهصورت دایرهای و موضعی
- خارش و التهاب پوست
- قرمزی و پوستهپوسته شدن ناحیه آلوده
- ترشحات گوش یا بوی نامطبوع از گوشها
- تغییر رنگ و ضخیم شدن ناخنها
- علائم تنفسی مانند سرفه، عطسه یا مشکلات تنفسی (در عفونتهای سیستمیک)
4. راههای پیشگیری
برای پیشگیری از بیماریهای قارچی در حیوانات، باید به نکات زیر توجه داشت:
- حفظ بهداشت محیط: تمیز نگهداشتن محیط زندگی حیوانات، بهویژه جای خواب و محل نگهداری، به کاهش رشد قارچها کمک میکند.
- خشک نگهداشتن پوست و گوشها: بهویژه در حیواناتی که مستعد عفونتهای قارچی هستند، باید بعد از حمام یا شنا حتماً بدن و گوشهای حیوان خشک شود.
- جلوگیری از تماس با حیوانات آلوده: در صورت مشاهده علائم عفونت قارچی در یک حیوان، باید از تماس حیوانات دیگر با آن خودداری شود تا از انتقال عفونت جلوگیری شود.
- رعایت رژیم غذایی مناسب: تغذیه مناسب و متعادل به تقویت سیستم ایمنی حیوان کمک میکند و احتمال ابتلا به عفونتهای قارچی را کاهش میدهد.
5. روشهای درمان
درمان عفونتهای قارچی در حیوانات معمولاً شامل استفاده از داروهای ضدقارچ است. درمان میتواند بهصورت موضعی یا خوراکی انجام شود:
- داروهای موضعی: شامل کرمها، پمادها یا شامپوهای ضد قارچ که مستقیم روی ناحیه آلوده استفاده میشوند.
- داروهای خوراکی: در موارد شدیدتر، داروهای خوراکی مانند ایتراکونازول یا تربینافین ممکن است تجویز شود.
- مراقبتهای حمایتی: در طول درمان، باید محیط حیوان تمیز و خشک نگه داشته شود و از وسایل جداگانهای مانند حوله، جای خواب و ظرف غذا استفاده شود تا از انتقال عفونت به سایر حیوانات یا انسانها جلوگیری شود.
6. انتقال به انسان (زئونوز)
برخی از عفونتهای قارچی حیوانات، مانند کچلی قارچی، میتوانند به انسان منتقل شوند. بنابراین، در صورت وجود عفونت قارچی در حیوانات خانگی، رعایت بهداشت شخصی، مانند شستن دستها پس از تماس با حیوان و تمیز کردن محیط، بسیار مهم است.
نتیجهگیری
بیماریهای قارچی در دامپزشکی میتوانند مشکلات زیادی برای حیوانات و حتی انسانها ایجاد کنند، اما با آگاهی از علائم، پیشگیری و درمان مناسب، میتوان به راحتی این بیماریها را کنترل کرد. توجه به سلامت حیوانات و رعایت بهداشت، اصلیترین راه برای جلوگیری از بروز و گسترش این عفونتها است.